بیماری های قابل انتقال از حیوان به انسان (بیماری هاری)

بیماری های قابل انتقال از حیوان به انسان (بیماری هاری)

بیماری های قابل انتقال از حیوان به انسان

از آن جا که تمام کانال ها و گروه ها بیشتر به مباحث بیماری ها و تغذیه حیوانات پرورشی و تولیدی می پردازند بر آن شدم مباحثی درباره بیماری هایی که ممکن است از طرف حیواناتی که جهت تولید گوشت و شیر و تخم مرغ نگهداری می کنیم باعث مبتلا کردن همکاران شاغل در این صنعت گردد را توضیح و راهکارهای پیشگیری و مراقبت و درمان این بیماری ها را توضیح دهم. امید است که این مطالب باعث حفظ سلامت همکاران عزیز و بهداشت جامعه گردد.

آشنایی با بیماری حیوان گزیدگی و هاری و نظام مراقبت آن در ایران

هاری یک بیماری عفونی حاد (آنسفالیت)، کشنده و ویروسی است که دو شکل تحریکی (هاری خشمگین) یا فلجی (هاری ساکت) ظاهر می شود. این بیماری مخصوص گوشتخواران اهلی و وحشی بوده، انسان و سایر حیوان های خونگرم پستاندار، به طور تصادفی و اغلب از طریق گزیدگی به آن مبتلا می شوند.

اهمیت بیماری هاری به دلایل زیر است:

     میزان کشندگی بالا (صد در صد) به طوری که پس از بروز علائم بالینی چه در انسان و چه در حیوان، قابل درمان نبوده و بیمار محکوم به مرگ خواهد بود.

     افزایش روند موارد حیوان گزیدگی در انسان، به طوری که به ناچار سالانه مبالغ زیادی صرف خرید سرم و واکسن ضد هاری جهت درمان و پیشگیری آسیب دیدگان می شود.

      تلفات دام و خسارت های اقتصادی ناشی از این بیماری که در دام ها ایجاد می شود.

     روند سالانه حیوان گزیدگی در ایران رو به افزایش است به طوری که از هر صد هزار نفر جمعیت ۳۵ مورد در سال ۱۳۶۶ به ۱۵۱ مورد و در سال ۱۳۸۱ رسیده است.

     بر اساس بررسی های آماری در استان های مختلف، پیش از ۸۵% از موارد حیوان گزیدگی توسط سگ اتفاق می افتد که بیشتر این موارد به سگ های خانگی و سگ های گله اختصاص دارد. متاسفانه علت اصلی آن، عدم قلاده گذاری است.

عامل بیماری

عامل هاری، ویروسی از گروه RNA دار و متعلق به رابدو ویروس ها می باشد. تمام انواع این جنس شباهت آنتی ژنیک دارند و با استفاده از آنتی بادی منوکلونال به گروه های فرعی متعددی تقسیم شده که هر یک در مناطق جغرافیایی ویژه ای مشاهده می‌شوند.

راه های سرایت بیماری به حیوان و انسان:

گاز گرفتن: اصلی ترین راه سرایت بیماری، گاز گرفتن به وسیله حیوان هار است. البته از طریق کشیده شدن پنجه آغشته به بزاق حاوی ویروس هاری (به ویژه در گربه و گربه سانان) نیز بیماری منتقل می شود.

پوست: از طریق پوست سالم، هاری سرایت پذیر نیست ولی از راه کوچک ترین خراش یا زخم در پوست، این بیماری منتقل می‌شود.

نسوج مخاط: ویروس هاری از طریق مخاط آلوده نیز به انسان و حیوان های دیگر منتقل می شود. بنابراین، سگ ها و گربه های به ظاهر سالم که در اواخر دوره نهفتگی بیماری هاری هستند و هنوز علائم بالینی هاری در آنها ظاهر نشده است، از طریق لیسیدن لب، چشم و بینی کودکانی که با آنها بازی می کنند بیماری هاری را انتقال می دهند.

تنفس: سرایت هاری از طریق تنفس، به ویژه در غار های محل زندگی خفاش های آلوده، امکان پذیر است.

دستگاه گوارش: انتقال از این راه بعید است، ولی حیوان گوشتخوار ممکن است به ندرت از طریق خوردن لاشه حیوان های مرده در اثر ابتلا به هاری به این بیماری مبتلا شوند. به هر حال باید از خوردن گوشت و فراورده های دام های مبتلا به هاری خودداری کرد.

جفت: از آن جا که در یک بررسی ویروس هاری را از جنین، رحم و تخمدان های یک حیوان ماده جدا کرده‌اند، انتقال هاری از طریق جفت بعید نیست.

وسایل آلوده: ویروس هاری بسیار حساس است و در مقابل نور و خشکی به سرعت از بین می رود، بنابراین هاری از طریق وسایل آلوده فقط در موارد استثنایی منتقل می شود. در ضمن از انسان به انسان جز در مواردی نادر در پیوند اعضا گزارش نشده است.

علائم بیماری در حیوان:

تمام پستانداران خونگرم اهلی و وحشی به بیماری هاری حساس هستند و میزان های مختلفی موجب گسترش وسیع هاری می‌گردند دوره نهفتگی (کمون) در سگ و گربه معمولا ۲ تا ۳ هفته و حتی گاهی چند ماه است. در خصوص علائم هاری در حیوان باید به این نکته مهم توجه داشت که در برخی موارد، ۳ تا ۱۰ روز قبل از بروز علائم بالینی در سگ و گربه، ویروس موجود در بزاق حیوان می تواند بیماری را منتقل کند، به عبارت دیگر اگر بزاق سگ و گربه در زمان گاز گرفتن به ویروس هاری آلوده باشد، علائم بالینی حداکثر تا ۱۰ روز بعد در حیوان ظاهر شده و خواهد مرد. به همین دلیل، پس از هر گاز گرفتن توسط این دو حیوان باید آنها را تا ۱۰ روز در قرنطینه نگه داشت. پس از طی دوره نهفتگی اولین علامت بیماری، تغییر در رفتار و عادت های حیوان است به نحوی که بیش از اندازه به صاحب خود انس و الفت پیدا می کند و مثل اینکه از او کمک می طلبد یا عصبانی و بد خو شده، غذای خود را به دلیل اختلال در بلع به خوبی نمی خورد. پس از مدتی در اثر دوندگی زیاد و گرسنگی و تشنگی به علت عدم قدرت بلع، کف از دهانش سرازیر شده و پی در پی زمین می خورد.

صدای پارس حیوان خشن، ناموزون و بریده بوده و درندگی در چهره اش هویدا است. پیشرفت بیماری در برخی موارد به صورت فلجی (هاری ساکت) بوده، حیوان به گوشه ای پناه می برد و ابتدا دست ها سپس پاها و بعد سایر اندام ها فلج شده و در نهایت به علت فلجی دستگاه تنفس می میرد.

علائم بالینی در انسان:

دوره بیماری هاری به چهار مرحله تقسیم می شود:

۱- مرحله نهفتگی:

این مرحله به طور معمول در انسان ۱۵ روز تا ۳ ماه به طول می انجامد. طول دوره نهفتگی، به شدت زخم، تعداد جراحات و محل آنها بستگی دارد، به نحوی که گاز گرفتن صورت زودتر موجب بروز علائم بیماری می شود. سویش ویروس آلوده کننده، همچنین سن و گاز گرفتن از روی لباس یا وسایل حفاظتی نیز در طول دوره نهفتگی تاثیر دارد.

۲- مرحله بروز علائم اولیه (غیر اختصاصی):

علائم اولیه غیر اختصاصی هاری عبارتند از: تب، لرز، خستگی، سردرد، ضعف و درد عضلانی، بی اشتهایی، اشکال در بلع، حالت تهوع و استفراغ، سرگیجه و دردهای شکمی، گلودرد، تنگی نفس، سرفه خشک، نگرانی و ترس، تحریک پذیری و عصبی بودن.

علائم بسیار اختصاصی این مرحله عبارتند از: علائم موضعی در محل گاز گرفتگی شامل سوزش، گز گز و مور مور، این علائم در مسیر عصبی حسی عضو گاز گرفته شده نیز به علت تکثیر ویروس در ریشه خلفی عصب حسی بروز می کند.

۳- مرحله حاد عصبی:

الف: شکل هیجانی یا خشمگین:

علائم فعالیت حرکتی شدید شامل دویدن و دست و پا زدن، تحریک پذیری و عدم آرامش، توهم، نگرانی و هیجان، مشخصه این شکل بیماری است. ترس از آب و تنگی نفس، افزایش ترشح بزاق و اختلال در بلع موجب انقباض های عضلانی، تشنج و فلج موضعی به سرعت ظاهر می شود. تب ۴۰ درجه و اختلال سیستم عصبی اتونوم شامل گشاد شدن نا منظم مردمک، افزایش ترشح است. تعریق و کاهش فشار خون نیز از علائم این بیماری می باشد.

ب: شکل فلجی یا ساکت:

دوره بیماری در این شکل به طور معمول، طولانی تر از هاری خشمگین است. شکل فلجی کمتر شایع است. (۲۰ درصد موارد)

علائم این شکل عبارتند از ضعف در اندام گاز گرفته شده، به تدریج در سایر اعضا و عضله های صورت و کاهش هوشیاری و اختلال در حس، سردرد و سفتی گردن و در نهایت کما است.

۴- مرحله کما و مرگ:

در نهایت ابتلا به بیماری هاری به مرحله کما می رسد و بیمار به علت نارسایی و آپنه یا کلاپس قلبی عروقی می میرد. از شروع علائم بالینی تا مرگ به طور متوسط ۴ تا ۷ روز طول می کشد در موارد نادر با مراقبت های شدید از بیماران، طول عمر بیشتر می شود ولی عوارض ویروس شامل ترشح ناکافی هورمون آنتی دیورتیک دیابت بی مزه، اختلال در ریتم قلبی، عدم استحکام خونریزی گوارشی، سندرم نارسایی تنفسی بالغین کاهش پلاکت ها ایجاد می شود.

اقدام های لازم در برخورد با بیمار مشکوک به هاری:

الف) استفاده از وسایل حفاظتی شامل: دستکش- ماسک- گان- عینک جهت کارکنان بیمارستان و ملاقات کنندگان

ب‌)     واکسیناسیون کامل هاری (۵ نوبت) در موارد زیر:

          کارکنانی که در مراقبت و درمان بیمار فعالیت دارند.

          افراد در تماس مستقیم با بیمار مانند افراد خانواده

          افراد در تماس غیر مستقیم با بیمار از طریق وسایل آلوده به ترشحات

ج) سرم ضد هاری و واکسیناسیون کامل هاری (۵ نوبتی) در موارد زیر:

          افراد در تماس که دارای زخم باز یا ترک در پوست هستند

          افرادی که در طی تماس با بیمار یا جسد دچار صدمه به پوست شده اند.

          هرگونه تماس با ترشحات آنها (پوستی یا مخاطی)

برای آسیب دیدگان در معرض گاز گرفتگی حیوان ها، این نوع درمان پیشگیری لازم است در دسترس فوری باشد. ابتلا به هاری متاسفانه درمان ندارد و به مرگ منجر می شود، ولی با انجام اقدام های درمان پیشگیری به موقع می توان از ابتلا به هاری جلوگیری کرد. این کار با توجه به حساسیت و اهمیت موضوع در هر شهرستان در مرکز درمان پیشگیری و مراکز بهداشت انجام می شود.

اگر افرادی که توسط پستانداران اهلی و وحشی گرفته می شوند بلافاصله و در اسرع وقت به مراکز درمانی مراجعه و تحت اقدام‌های مربوطه قرار گیرد می توانند از ابتلا به بیماری هاری رهایی یابند.

این اقدام ها عبارتند از:

زدودن و خارج کردن ویروس هاری از محل زخم. این عمل که به طریق فیزیکی و شیمیایی انجام می شود، مهم ترین اقدام برای پیشگیری از ابتلا به هاری است. می توان ادعا کرد که درصد بالایی از پیشگیری به رعایت کامل همین نکته مربوط است. اگر بتوان فوری و هر چه زودتر و در ساعات اولیه پس از گاز گرفتن، با آب تمیز و صابون، لایه روی زخم را حداقل به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه به طور عمیق شستشو و در جریان آب روان قرار داد، کمک بسیار موثری در دفع و خارج کردن ویروس از زخم خواهد شد. بعد از شستشو باید باقیمانده صابون را از لایه روی زخم کاملا با فشار زیاد آب پاک کرد زیرا باقی ماندن صابون اثر بعضی از مواد ضدعفونی کننده مورد استفاده را نفی می کند.

قطع کامل قسمت های له شده و نکروز شده

ضدعفونی زخم با محلول بتادین یا الکل اتیلیک ۴۰ تا ۷۰ درصد و یا سایر مواد ویروس کش

خودداری از بخیه زدن زخم حیوان گزیده: زیرا ویروس هاری بسیار حساس بوده و در مقابل نور و اکسیژن هوا، قدرت بیماری‌زایی خود را از دست می دهد.

تزریق سرم ضد هاری: مطابق پروتکل درمان پیشگیری سازمان جهانی بهداشت پس از مواجه با گاز گرفتگی، سرم ضد هاری فقط به کسانی تزریق می شود که دارای یکی یا چند گزیدگی یا خراش های عمیق جلدی (خراشی که در آن خون دیده شود) یا آلوده شدن غشای مخاطی یا بزاق و یا خراش های سر و صورت و گردن باشند.

تزریق واکسن ضد هاری: واکسن ضد هاری کشت سلولی در روزهای صفر- ۳-۷-۱۴-۳۰ به صورت عضلانی و حتما در عضله دلتوئید بازو تزریق می شود. در اطفال کمتر از دو سال باید در ناحیه فوقانی و جانبی ران تزریق شود و هرگز نباید عضله سرین را به عنوان محل تزریق انتخاب کرد.

تزریق سرم و واکسن ضد کزاز: با توجه به امکان ورود عامل بیماری کزاز به علت جرات ایجاد شده استفاده از سرم و واکسن ضد کزاز بر اساس آخرین دستورالعمل ایمن سازی کشور الزامی است.

آنتی بیوتیک تراپی: علاوه بر شستشوی زخم و تزریق واکسن و سرم های مزبور، به منظور پیشگیری از عفونت های ثانویه تجویز آنتی بیوتیک مانند کوآموکسی کلاو یا هر آنتی بیوتیک دیگر.

تحت مراقبت قرار دادن حیوان مهاجم: در صورتیکه حیوان مهاجم، سگ یا گربه در دسترس باشد بایستی ۱۰ روز آن را بسته و تحت نظر قرار داد. در این مدت نیز آب و غذای کافی در اختیار حیوان قرار گیرد. در صورتیکه در این مدت حیوان تلف شد و یا علائم هاری را نشان دهد به احتمال زیاد به هاری مبتلا بوده و بایستی واکسیناسیون ضد هاری را تا نوبت آخر جهت فرد حیوان گزیده انجام داد و نمونه بافت مغزی حیوان جهت آزمایش به انستیتو پاستور ایران ارسال گردد.

در صورت عدم بروز علائم هاری و نمردن حیوان، در دوره تحت نظر، به طور قطع حیوان هار نیست و باید از ادامه واکسیناسیون شخص خودداری شود.

 

تهیه و تنظیم: بخش علمی شرکت زرین جاودانه

انتشار

error: محتوا حفاظت شده است