ویتامین E و اثرات کمبود آن در تغذیه طیور، پیشگیری، درمان
کمبود ویتامین E
ویتامین E که محلول در چربی است دسته ای از ایزومرها ست که بنام توکوفرول نامیده شده و در گیاهان ساخته می شود و در حیوانات نوع آلفا توکوفرول اهمیت دارد.
یک میلی گرم د آلفا توکوفرول استات مساویست با یک واحد بین المللی. این شکل آلفا توکوفرول بوسیله سنتز شیمیایی بوجود می آید. یک میلی گرم د آلفا توکوفرول استات که در طبیعت در چربی های گیاهی موجود است برابر با ۱/۳۶ واحد بین المللی است و یک میلیگرم د آلفا توکوفرول برابر ۱/۴۹ واحد بین المللی است.
میزان این ویتامین در یونجه تازه ۲۰/۶۰ میلی گرم در هر کیلو گرم و ۳۰-۱۵ کیلوگرم در یک کیلو چربی شیر و ۱۵ میلیگرم در یک کیلوگندم است. این میزان پس از برداشت محصول بسرعت کاهش می یابد. کاهش بیشتر این ویتامین در کارخانه تهیه دان و یا در حضور چربی و مواد معدنی در جیره غذائی انجام می پذیرد ولی تحت شرایط کاملاً مساعد میزان طبیعی این ویتامین که خود بصورت آنتی اکسیدان طبیعی نیز عمل می کند کافی خواهد بود. بهرصورت چون شرایط همیشه مناسب نیست بهتر است که مقداری به صورت آزاد به جیره افزوده گردد. در غذاهائی که چربی آنها بخصوص چربی های اشباع نشده (اسید لینولئیک و آراشیدونیک) زیاد است افزودن آنتی اکسیدان (اتوکسی کوئین (Ethoxyquin) برای نگهداری ویتامین E لازم است.
این ویتامین در پودر ماهی، سبوس دانه ها و حبوبات نیز وجود دارد. حداقل میزان لازم این ویتامین در جیره غذایی طیور تا چهار هفته ۳۰ واحد بین المللی و تا ۸ هفته ۲۵ واحد و در مرغان تخمگذار و مادر ۳۰ واحد در هر کیلوگرم غذا است. در موقع مصرف روغن کبدماهی میزان احتیاج به این ویتامین ده برابر اضافه می شود. این میزان به مقدار سلنیم که دارای خواص بیولوژیکی توکوفرولهاست و با آنها عمل سینرژیستی دارد بستگی دارد. میزان خیلی زیاد این ویتامین از راه مدفوع دفع شده و بندرت در ادرار می توان آنرا یافت. مصرف ۱۰۰۰ واحد بین المللی ویتامین E در یک کیلو غذای جوجه روی رشد آنها اثر منفی نداشته ولی مصرف ۲۲۰۰ واحد در کیلوی غذا بمدت ۵۰ روز رشد را کاهش داده است.
ویتامین E موجود در تخم مرغ مربوط به میزان آن در غذاست و میزان آن در کبد جوجه یکروزه بستگی به میزان موجود تخم مرغ دارد. در عرض هفته اول میزان موجود در کبد سریعاً کاهش می یابد که باید حتماً درجیره غذایی موجود باشد کاهش آن در جیره غذایی مادران اثری روی تولید تخم مرغ ندارد ولی روی خاصیت جوجه درآوری اثرمنفی دارد ناکافی بودن سلنیوم در غذا احتیاج به ویتامین E را افزایش می دهد. وجود نیتریت ها و سولفیت ها اکسیداسیون چربی را افزایش داده و در نتیجه باعث تجزیه سریع ویتامین E می گردند.
وجود قارچ در غذا یا رطوبت زیاد نیز احتیاج به ویتامین E را زیاد می کند. عفونت ها، تورم روده و اسهال باعث کاهش جذب ویتامین E می گردند. استرس ها باعث افزایش کورتیکوستروئیدها بوسیله غذه فوق کلیوی شده و در نتیجه کاهش میزان ویتامین E در بدن را موجب می شود.
علائم کمبود ویتامین E عمل آنتی اکسیدانی ویتامین باعث حمایت کامل بافت ها جهت تنظیم اکسیداسیون متابولیت هاست. فقدان این ویتامین روی متابولیسم سلولی و ساختمان سلول ها و بافت اثر منفی دارد. در طیور عوارض مختلف کلنیکی و جراحات لاشه در اثر ناکافی بودن این ویتامین بشرح زیر دیده می شود.
۱ – آنسفالومالاسی (بیماری جوجه های خل)
(Encephalomalacia crazy chick Disease)
این حالت بیشتر تا سن ۵ هفتگی اتفاق افتاده و معمولاً همراه با مصرف میزان زیاد اسیدهای چرب اشباع نشده در جیره غذایی می باشد. در حالت اولیه پرنده شبیه حالات مستی تلو تلو خورده و معمولاً به پهلو افتاده و هر دو پا را بطور دورانی از بالا به پایین و از جلو به عقب حرکت می دهد و دارای انقباضات شدید و حرکتی غیر متعادل می باشد.
این حالات بسرعت شدیدتر شده و فلج بخصوصی در گردن که ایجاد پیچش کرده ظاهر شده و خیلی زود مرگ بدنبال آن فرا می رسد در حالیکه پرنده دارای وضعیت خوب بدنی می باشد میزان وقوع این حالات در جوجه خروس ها دو برابر جوجه مرغ ها و در ۹۵% حالات در نژادهای سنگین است. در روی لاشه جراحات عروقی ایجاد خونریزی وسیع و ادم در بسیاری از قسمت های مغز کرده و لکه های خونریزی و کانون های نرمی مغز برنگ زرد متمایل به سبز وجود دارد.
در مخچه لکه های خونریزی دیده می شود. بالاخره نکروز و دژنرسانس نرون ها ظاهر می شود دژنرسانس مغز استخوان نیز گاهی باعث کم خونی می شود.
پیشگیری
با اضافه کردن ویتامین E یا مقدار کمی آنتی اکسیدان های مصنوعی مثل متیل بلویا دی فنیل پ فنیلین دیامین (Dipfenyle-p-phenylene Diamine) که فاقد ارتباط شیمیائی با توکوفرول ها می باشند از وقوع این حالت جلوگیری می نمایند. سلنیم بشکل های آلی و غیر آلی نیز دارای مقداری اثر پیشگیری می باشد.
۲ – سوء تغذیه عضلانی (Nutritional Muscular Dystrophy)
این حالت که در جوجه اردک بوفور دیده شده و در جوجه بوقلمون شدیدتر از جوجه مرغ می باشد معمولاً همراه با خیز زیر جلدی بوده و بیشتر در مواقعی که جیره حاوی میزان ناکافی سیستین و متیونین است اتفاق می افتد. علائم درمانگاهی مشخصی وجود ندارد و کندی رشد و ازدیاد تلفات مشاهده می شود. در روی لاشه دژنرسانس و نکروز رشته های عضلانی و ایجاد خطوط سفید در عضلات سینه و همچنین دیواه سنگدان و قلب مشاهده می شود.
درمان یا پیشگیری با ویتامین E معمولاً کاملاً موثر بوده و تحت بعضی شرایط ممکن است پاسخ کمی نسبت به درمان با سلنیم و یا سیستئین باشد. آنتی اکسیدان های مصنوعی بی اثرند.
۳ –خیز زیر جلدی ( Exudative diathesis)
این حالت که بیشتر در سنین ۸-۲ هفته اتفاق می افتد باعث افزایش نفوذ پذیری و ایجاد جراحت در جدار مویرگ ها شده و باعث کمی خونریزی و خروج پلاسما از آنها می گردد. پلاسمای خون آلوده در زیر پوست بخصوص در روی سینه و شکم و زیر بالها و همچنین در پرده قلب و فضاهای بین عضلانی جمع می گردد. نارسائی در عمل قلب و کم خونی شدید عضله نیز وجود دارد. گاهی خونریزی روی نسج قلب، کبد، مغز و چربی ها ونسوج زیر جلدی مشاهده می گردد.
درمان
با اضافه کردن ویتامین E و یا سلنیک بمیزان ۱/۰ ppm (قسمت در میلیون) میتوان پیشگیری و یا درمان نمود ولی آنتی اکسیدانهای مصنوعی اثری ندارند پاسخ به درمان سریع بوده و طیور در عرض چند روز بحال طبیعی بر می گردند.
۴ – خرابی عمل غدد داخلی هیپوفیز، فوق کلیوی، تیروئید و کاهش تولید گونادوتروپین باعث کاهش میزان جوجه درآوری، بدشکل شدن جنین و کاهش مقاومت در برابر استرس ها و عفونت ها می شود.