عفونت کیسه زرده عوامل و طرز انتقال، تشخیص، درمان
عفونت کیسه زرده (Yolk Sac Infection)
عفونت‌های کیسه زرده و ناف که از متداول ترین بیماری‌هائی است که به درمانگاه طیور دانشکده تهران مراجعه می شود، معمولاً پس از تلفات ناشی در اثر جوجه کشی و پرورش غلط مسئول بیشترین تلفات در جوجه ها تا ده روز بعد از بدنیا آمدن می باشد . ورم ناف یا بیماری ناف (Navel ill) در موقع بدنیا آمدن اتفاق می افتد ولی تعداد جوجه های مبتلا نسبتاً کم است این حالت از بهبودی ناقص ناف ناشی می شود .
عوامل مولد و طرز انتقال
تلفات در عفونت کیسه زرده معمولاً در عرض سه روز بعد از تولد به حداکثر می رسد ولی گاهی تا سن ۱۰ روزگی ادامه می یابد .میزان تلفات معمولاً بین ۱۰-۵ درصد است ولی واگیری‌های شدید شکل حاد ممکن است تا ۵۰ درصد نیز برسد . زرده که یک چربی معلق در آب است بوسیله لسیتین سفت شده و بطور معمول نسبت به تجزیه توسط باکتری‌ها مقاوم است .
تعدادی از باکتری‌ها مثل باسیلوس سرئوس، استافیلوکوکوس اورئوس، کلستریدیوم ولشی دارای سیستم آنزیمی لازم برای تجزیه زرد بوده وبرای ازدیاد خود اجزاء موجود را مصرف می نمایند .این باکتری‌ها شکل حاد عفونت کیسه زرده را بوجود می آورند و به همراهی باکتری های دیگر مثل اشیریشیاکلی، کوکسی، گونه های پروتئوس و پزودوموناس ممکن است باعث فساد بیشتر زرده گردند .
این باکتری‌های دسته دوم همچنین مسئول ایجاد عفونت‌های تحت حاد که در آنها مرگ تا ۱۰ روز به تأخیر می‌افتد نیز می‌باشد . یکی از عوامل لازم جهت عفونت حاد کیسه زرده آلودگی شدید محیط جوجه کشی با پوسته تخم مرغ با یکی از باکتری‌های آلوده کننده اولیه است که قبل از انتقال به ماشین جوجه کشی یا بعد از انتقال به داخل تخم مرغ کشیده شده و باعث آلودگی میگردند .حتی پس از تولد ممکن است در دو یا سه روز اول باکتری‌ها از راه روده کور نیز به زرده رسیده و آنرا آلوده سازند .عوامل دیگر وجود میزان زیاد زرده است بخصوص اگر این زرده بطور غیر طبیعی حاوی میزان زیادی آب باشد .عفونت حاد کیسه زرده در یک دوره جوجه کشی باعث افزایش آلودگی ماشین جوجه کشی با باکتری‌های می‌گردد .
ورم ناف
ورم ناف معمولاً در شرایطی که جوجه‌ها در رطوبت کم بدنیا می آیند ایجاد می شود .در مدت خروج جنین از پوسته قبل از اینکه کیسه زرده بطور کامل بداخل حفره بطنی کشیده شود رطوبت کم باعث خشک شدن بیشتر غشاء جنینی وچسبیدن آن به غشاء های پوسته می گردد .این حالت می تواند سبب کشیده شدن قسمت هائی از غشاءهای پوسته همراه با غشاء جنینی از راه سوراخ ناف گردد . بعلت اینکه غشاءهای پوسته ازمواد کرآتینی تشکیل شده بنابراین در اتولیز مقاوم بوده و درنتیجه پابرجا مانده و سبب تحریک و مرگ بافت اطراف شده و باعث حساس شدن آنها به عفونت می شود .
باکتری هائی مثل استافیلوکوک اورئوس و بعضی گونه های کلستریدیوم که پروتئولیتیک بوده و تولید سم نیز می کنند در ایجاد این عفونت دارای اهمیت بخصوصی می باشند . معمولاً رطوبت ماشین جوجه کشی را قبل از خارج کردن جوجه ها برای اینکه خشک شوند کم می کنند . این عمل بعد از اینکه اکثریت جوجه ها بدنیا آمدند انجام می شود .
تعداد کمی ازجوجه هاکه دیرتر بدنیا می آیند دراین مدت در معرض رطوبت کم قرار می گیرند و این چنین جوجه ها محکوم به ابتلاء به ورم ناف می باشند . اگر اکثریت جوجه ها دیر بدنیا آیند نتیجتاً تعداد جوجه هائی که مبتلا به ورم ناف میگردند بسیار زیاد خواهد بود . ورم ناف احتمالاً در مواقعی که کیسه زرده بطور غیر طبیعی بزرگتراز حد معمول است و زمان بیشتری طول می کشد که به داخل حفره بطنی کشیده شود بیشتر دیده می شود .
براساس نوع باکتری آلوده کننده، ورم ناف می تواند سبب تلفات از ۱۰-۳ روز بعد از تولد گردد، در بسیاری از حالات که تلافت ورم ناف رو به پایان است کیسه زرده نیز شروع به آلوده شدن می نماید .
بیماریزائی
علت مرگ در هر دو حالت عفونت زرده و ورم ناف مسمومیت خونی است. سرعت مرگ بستگی به میزان پیشرفت عفونت و نوع باکتری مبتلا کننده دارد .در حالت های حاد عفونت کیسه زرده تلفات ممکن است قبل از بدنیا آمدن در داخل تخم مرغ (Dead in shell) و یاساعت های اولیه تولد اتفاق افتد .
در عفونت زرده کلی باسیلی اگر جوجه بیشتر از ۴ روز زنده بماند اغلب علائم کلی سپتی سمی و پریکاردیت نیز دیده می شود . در بعضی موارد نیز ممکن است جوجه تلف نشده و زرده عفونی در بدن باقیمانده و باعث کندی رشد گردد . در بعضی حالات که استافیلوکوک اورنوس ایجاد عفونت خونی می نماید جراحات مفاصل خرگوشی نیز حاصل می گردد . در عفونت های خفیف مرگ ممکن است تا زمانیکه جوجه تحت شرایط نامساعد مثل حرارت کم محیط و یا گرسنگی بیشتر ضعیف نشود اتفاق نیافتد .
تشخیص
در عفونت کیسه زرده جوجه های مبتلا ضعیف، دورهم جمع شده و با شکم بزرگ و مخرج آلوده به مدفوع دیده می شوند . کیسه زرده معمولاً بزرگ و عفونی و سیاهرگ های زرده منبسط می گردند . زرده دارای ظاهر غیر طبیعی برنگ زرد و لخته ای و یا برنگ متمایل به قهوه ای وآبکی براساس نوع باکتری‌ها و مرحله عفونت می باشد .در عفونت‌های تحت حاد زرده با مایع ادماتوزی رقیق شده، دیواره های کیسه نازک و به آسانی پاره می شوند .
گاهی علائم تورم چرکی پرده قلب و کبد نیز وجود دارد .کشت های هوازی و بی هوازی زرده عفونی در عفونت کیسه زرده حاد معمولاً نشان دهنده یکی از باکتری‌های مبتلا کننده اصلی می‌باشند ولی در عفونت‌های پیشرفته رشد این باکتری ممکن است توسط رشد بیش از حد باکتری‌های ثانوی پوشیده شود مگر اینکه از محیط های اختصاصی استفاده شود .
در حالات تحت حاد باکتری‌های مختلفی ممکن است جدا شوند که اشریشیاکلی از همه بیشتر است .
در ورم ناف جای زخم با بعضی مواد کرآتینی در سوراخ ناف احاطه شده و اطراف آن یک منطقه از بافت نکروز وجود دارد . چسبندگی بین پوست دیواره بطنی و غشاء کیسه زرده در عفونت تحت حاد کیسه زرده ممکن است موجود باشد . بعلت تشابه علائم این حالات با بیماری پولوروز باید با استفاده از کشت میکروبی آنها را از هم تمیزدارد .
درمان :
هیچ روشی برای درمان جوجه های مبتلا در دسترس نیست . برطرف کردن آلودگی‌های ماشین جوجه کشی در جوجه کشی‌های بعدی بر اساس اتخاذ روش های بهداشتی و مدیریت صحیح همراه با پرورش صحیح در مرغداری برای کاهش عفونت لازم است . تخم مرغ‌ها را باید قبل از قرار دادن در ماشین جوجه کشی در محلول‌های ضد عفونی فرو برد و یا بخار فرمل داد . بهتر است قبل از اینکه به باکتری‌ها فرصت ورود به داخل تخم مرغ داده شود یعنی حداکثر تا ۲ ساعت بعد از جمع آوری ازسالن تخمگذاری با بخار فرمل ضد عفونی شوند .
