بیماری کوکسیدیوز تشخیص، پیشگیری و کنترل آن در مرغداری ها
بیماری کوکسیدیوز
کوکسیدیوز طیور از بیماری های تک یاخته ای طیور اهلی و بسیاری از پرندگان دیگر است که غالبا“ با اسهال و تورم روده مشخص می گردد.
وقوع بیماری
کوکسیدیوز یک بیماری شایع در ماکیان و به میزان کمتر در بوقلمون می باشد. بیماری گاهی در غاز، اردک، مرغ شاخدار، کبوتر، قرقاول، بلدرچین، کبک و احتمالا“ در بسیاری دیگر از پرندگان بروز می کند. کوکسیدیوز معمولا“ در پرندگان جوان در حال رشد مشاهده میگردد ولی ممکن است در پرندگان مسن تر حساس بروز نماید. بیماری معمولا“ تحت شرایط گرم و بسیار مرطوب یا شرایطی که منجر به مرطوب شدن بستر می گردد بروز می کند.
سبب شناسی
کوکسیدیوز در ماکیان و بوقلمون بوسیله گونه های ایمریا ایجاد می گردد. کوکسیدیاها دارای میزبان های اختصاصی اند لذا بین گونه های مختلف طیور انتقال نمی یابند.
انواع کوکسیدیوز طیور:
در طیور ۹ رقم کوکسیدیوز مشخص شده که بر حسب محل ضایعات بیماری و اندازه اووسیست ها تقسیم بندی شده اند.
همه گیری شناسی
۱ـ بستر آلوده به مدفوع ماکیان مبتلا
۲ـ گرد و غبار ـ حشرات ـ پرندگان وحشی
۳ـ چکمه ـ کفش ـ لباس
۴ـ سبدهای حمل مرغ و چرخ های وسایط نقلیه
۵ـ انسان
۶ـ جوجه های ایمن بعد از عفونت مجدد , حامل بیماری می شوند وبه مدت طولانیoocyte دفع می نمایند.
۷ـ بروز بیماری غالبا“ در سنین ۳ تا ۶ هفتگی اتفاق و به ندرت در گله های با سن کمتر از ۳ هفته بروز می نماید.
تشخیص:
سن ابتلا طیور به این بیماری معمولا“ از ده روزگی تا ۱۲ هفته می باشد و بنابراین با اضافه شدن سن طیور و بخاطر ایجاد مصونیت تدریجی در بدن آنها میزان ابتلا کمتر و رفته رفته مقاومت بیشتری کسب می نمایند تا جائیکه طیور مسن ندرتا“ به این بیماری مبتلا می شوند. حضور اووسیست گونه بیماریزای آیمریا در مدفوع صرفا“ نشانگر این نیست که بیماری بالینی داریم. از طرفی کوکسیدیوز حاد ممکن است علائم شدید داشته باشد و یا حتی قبل از حضور اووسیست در مدفوع موجب مرگ پرنده شود.
پیشگیری و کنترل
درگذشته هدف اولیه در درمان کوکسیدیوز کنترل شیوع بیماری بوسیله مصرف سولفانامیدها و یا سایر ترکیبات بعد از بروز علائم بیماری بود. لیکن امروزه تقریبا“ تمام گله های جوجه گوشتی تحت تجویز مقادیر پیشگیرانه داروهای فوق می باشند و درمان تنها به عنوان آخرین تمهید بکار می رود.
۱ـ برنامه داروئی جوجه گوشتی : معمولا“ هدف کسب حداکثر رشد از غذای مصرف شده همراه با کمترین بروز بیماری می باشد.
الف: روش استفاده دائم از یک دارو : غالبا“ در این روش از روز اول تا هنگام کشتار ویا تا یک دوره زمانی قطع دارو به مدت ۳ تا ۷ روز قبل از کشتار از یک دارو استفاده می شود.
ب: استفاده از برنامه shuttle یا Dual:
بکارگیری یک دارو در جیره آغازی و استفاده از داروی دیگر در دوره رشد در امریکا بنام shuttle ودر سایر کشورها بنام Dual نامیده می شود.
ج ـ استفاده از برنامه Rotation:
این روش بعنوان یک روش مدیریتی در تغییر مصرف داروهای ضدکوکسیدیایی مطرح می باشد. بدین صورت که در زمان حداقل استرس زائی بیماری از یک دارو استفاده و سپس در مواقعی که احتمال میرود درگیری گله با بیماری بیشتر باشد نوع دارو را تغییر داده و از داروهای موثرتری استفاده می شود. در این روش تغییر نوع دارو سبب بهبود تولید می گردد, زیرا مصرف داروی قبلی برای مدت طولانی باعث ایجاد گونه های مقاوم شده است.
برنامه های بکار گرفته شده در مرغان مادر و تخمگذار:
پولت های جایگزین تخمگذار ابتدا بر روی بستر پرورش یافته و سپس به قفس انتقال می یابند. بدین دلیل این مرغان نیاز به ایمنی علیه کوکسیدیوز ندارند. این پولت ها معمولا“ تا هنگام انتقال به قفس همانند جوجه های گوشتی تحت درمان با مقدار پیشگیرانه دارو می باشند.
مرغان مادر که دوران تخمگذاری خود را بر روی بستر طی میکنند باید علیه کوکسیدیوز دارای ایمنی باشند, ایجاد ایمنی طبیعی بعد از بروز یک عفونت خفیف معمولا“ به یکی از دو طریق زیر حاصل می شود.
۱ـ استفاده از واکسن ها:
۱ـ جهت ایجاد ایمنی مطلوب بطریق فوق باید چرخه زندگی انگل ۳-۲ بار در بدن تکرار شود. دراین حالت باید دقت نظر بالائی در امر مدیریت اعمال شود.
۲ـ بااین فرض که پرندگان بطور دائم در معرض اووسیست گونه های مهم کوکسیدیاها می باشند. از یک داروی ضد کوکسیدیایی وسیع الطیف جهت حفظ پرندگان درخلال هفته ۶تا۱۲ استفاده می شود. در این روش ممکن است بعلت کم بودن اووسیست ها ایمنی مطلوبی کسب نگردد. شرایط آب وهوائی و فصول مختلف ممکن است سبب شوند که این روش کاملا“ قابل استفاده نباشند. البته هیچگونه برنامه ای قادر به ایجاد مصونیت کامل گله در برابر بیماری نمی باشد و گاهی ممکن است مواردی از بیماری در سطح گله مشاهده شود.
هدف ما در مرحله اول کنترل آلودگی در مرغان مادر و پولت های تخمگذار می باشد و طرق مصرف واکسن می تواند ۱ـ آشامیدنی ۲ـ مصرف در خوراک ۳ـ تجویز از راه دهان به صورت انفرادی در جوجه کشی با استفاده از ماشین های اتوماتیک باشد. مشخصه اصلی واکسن کوکسیدیوز بایستی چندگانه بودن آن باشد یعنی شامل اووسیست های چند گانه و یا همه گونه ها باشد زیرا دفاع ایمنی در برابر هر یک از هفت گونه ایمریا اختصاصی می باشد. واکسناسیون در سن ۱۰ـ۷ روزگی انجام می گیرد که تکامل ایمونولوژیک وفیزیولوژیک پرنده با شروع دفاع ایمنی مصادف می شود. تمام واکسن های ضدکوکسیدیوز شامل اووسیست های تخفیف حدت یافته می باشند.
وضعیت بیماری کوکسیدیوز در کشور
گزارش سابقه بیماری کوکسیدیوز در کشور را می توان به قبل از سال ۱۳۴۶ دانست. بیماری تا قبل از استفاده از کوکسیدیواستات ها و برنامه های پیشنهادی سازمان در خصوص واکسیناسیون گله ها تلفات زیادی را در گله های مادر موجب می شده است. در حال حاضر مسئله چندان مهمی در زمینه کنترل و پیشگیری بیماری در مزارع مادر با توجه به برنامه ریزی های بعمل آمده وجود نداشته و تلفات حاصله از بیماری بطور چشمگیری کاهش نشان می دهد. واکسن های مورد استفاده در کشور شامل سویه های ایمریا تنلا ماکزیما ـ نکاتریکس ـ آسرولینا می باشد که در حال حاضر پوشش حمایتی خوبی را در برابر بیماری کوکسیدیوز ایجاد نموده است و آلودگی در سطح مزارع کل کشور بسیار کاهش یافته است.
