گاوهای برگشتی و علل بازگشت به فحلی پس از تلقیح های متعدد
گاوهای برگشتی و علل بازگشت به فحلی پس از تلقیح های متعدد (Repeat Breeder)
قسمت اول:
مقدمه:
گاوهای برگشتی: گاوی که سابقۀ سه بار تلقیح منجر به عدم آبستنی داشته باشد گاو برگشتی نامیده می شود. اینگونه گاوها دارای فواصل معین بین فحلی‌ها بوده، حداقل یکبار زایمان کرده‌اند لذا دارای نارسایی‌های ژنتیکی نیستند، کمتر از ۱۰ سال سن داشته و هیچ گونه شواهدی دال بر نقص در دستگاه تناسلی و یا ترشحات غیر‌عادی رحمی در آنها دیده نمی شود. در واقع گاوهای برگشتی یکی از بدترین عوامل مشکلات مدیریتی در گله‌های گاو شیری محسوب می‌شوند. در گله هایی که درصد باروری پایین می باشد تعداد گاوهای برگشتی بالاست پس کارشناسان قبل از اینکه وضعیت برگشت فحلی را در گله های گاو شیری در نظر بگیرند باید میزان باروری را مورد مطالعه قرار دهند.
گاو رپیت بریدر به طور میانگین هر ۲۱ روز یکبار فحل می‌شود ولی پس از جفت‌گیری با گاو نر بارور مجددا عمل جفت‌گیری را از سر می‌گیرد. میزان گاوهای برگشتی در گله‌هایی که به صورت مصنوعی تلقیح شده‌اند نسبت به آنهایی که جفت‌گیری طبیعی داشته‌اند،بالاست. میزان مرگ و میر رویانی در گاوهای مبتلا به رپیت بریدر در ۵ الی ۶ هفتۀ اول بعد از تلقیح به مراتب بیشتر از گاوهایی سالم است. عدم تشخیص دقیق فحلی و به دنبال آن تلقیح گاوها ممکن است باعث بازگشت آنها به فحلی شود.
عوامل مختلفی بر بروز پدیدۀ تکرر فحلی و در نتیجۀ آن عدم موفقیت لقاح تأثیرگذار است که این عوامل عبارتند از:
۱- عدم تشخیص دقیق فحلی و به دنبال آن زمان نامناسب تلقیح
۲- عدم تعادل مواد مغذی
۳- مشکلات مربوط به آناتومی تلیسه یا گاو شیری
۴- مشکلات مربوط به اسپرم یا گاو نر
۵- اختلالات مربوط به لوله های رحمی
۶- عفونت‌های رحمی (آندومتریت)
۷- عدم تخمک‌گذاری
۸- تخمک‌گذاری به تأخیر افتاده
۹- کیست‌های تخمدانی
۱۰- کمبود لوتئال
از بین این عوامل، هفت مورد آخر مورد بررسی قرار می‌گیرد.
اختلالات تولید مثلی مربوط به نرها
در وهلۀ اول در گاو نر باید به تولید اسپرم، قابلیت ماندگاری و باروری اسپرم انزال شده، میل جنسی و توانایی جفت‌گیری توجه شود. در گاو نر اگر فاصلۀ بین انزال‌ها افزایش یابد به علت افزایش زمان ذخیرۀ اسپرم در دُم اپیدیدیم که حداکثر ۱۲-۱۰ روز می باشد، از قدرت باروری کاسته می‌شود. گاو نری که در تلقیح مصنوعی مورد بهره برداری قرار می‌گیرد باید وضعیت جسمی متوسط داشته باشد. در هنگام تلقیح مصنوعی در هر سی‌سی اسپرم موجود در پایوت باید بالای دویست میلیون اسپرم زنده وجود داشته باشد تا باروری در گاو ماده صورت پذیرد. انواع نقص‌های مربوط به اسپرم که یا بصورت ژنتیکی یعنی اولیه و یا بصورت اکتسابی یعنی ثانویه وجود دارند، باعث می‌شوند که تلقیح موفقیت‌آمیز نبوده و بازگشت به فحلی دیده شود.بعضی از این نقص‌ها مانند سرهای در قاعده باریک یا سرهای گلابی شکل در اسپرم اثر بارزی روی باروری می‌‌گذارند به همین دلیل به آنها نقص‌های اصلی می گویند و بعضی از نقص‌ها مانند سرهای غول‌آسا یا سرهای کوچکتر از حالت طبیعی اثر کمی روی باروری دارند به همین دلیل به آنها نقص‌های ثانویه گفته می‌شود.
انجمن متخصصین تولید مثل آمریکا وجود حداکثر ۱۰% نقص‌های اصلی یا حداکثر ۲۰% نقص‌های فرعی را در پایوت‌های مورد استفاده در تلقیح مصنوعی مجاز دانسته‌اند.نکتۀ آخر در این زمینه اینکه بهترین سن برای شروع اسپرم‌گیری در گاو ۲ سال به بالا می‌باشد چون زیر ۲ سال اسپرم توانایی بارور کردن گاو ماده را ندارد.
اختلالات مربوط به لوله‌های رحمی انواع نقص در لوله‌های رحمی مانند آپلازی یک طرفی یا دوطرفی، آپلازی قسمتی، انسداد یک طرفی در حیوانات چند بار زائیده، انسداد دو طرفی لوله‌ها و تجمع مایع در لوله‌ها بر روی باروری تأثیر گذاشته و ممکن است باعث شوند که تلقیح صورت نگرفته و بازگشت به فحلی دیده شود.
فری مارتین
۹۲% تلیسه‌هایی که بصورت دوقلو با گاوهای نر متولد می‌شوند (فری مارتین کامل) عقیم هستند اما در ۸% مابقی (فری‌مارتین خفیف) دستگاه تناسلی حیوان ماده کوچک مانده و تخمدان‌های رشد نیافته (هیپوپلاستیک) در آنها دیده می‌شود که جزء نقص در لوله‌های رحمی محسوب می‌شود. اگر در هر جای قسمت لوله‌ای دستگاه تناسلی در تلیسۀ بالغ یک انسداد تکاملی ایجاد شود مجرا در جلوی انسداد در اثر ترشحات چرخه‌ای متسع می‌شود. نقص‌های تکاملی مربوط به مجاری مولر منجر به ناهنجاری‌های مختلف مهبل، گردن رحم و رحم می‌شود، در این حالت تخمدان‌ها طبیعی رشد کرده و چرخۀ طبیعی در آنها دیده می‌شود اما بعد فحلی تلقیح با موفقیت صورت نمی‌گیرد. در مواردی بجای آپلازی (عدم رشد) کامل، آپلازی قسمتی یا جزئی مجاری مولر دیده می‌شود. این نقص‌ها چون بیشتر در تلیسه‌های سفید شورت هورن دیده می‌شود، به آنها بیماری تلیسه‌های سفید می‌گویند.بیماری تلیسه‌های سفید ناشی از یک ژن مغلوب وابسته به ژن عامل رنگ سفید پوست می‌باشد. نقص‌های دیگر مجاری مولر احتمالا در اثر ژن‌های مغلوب وابسته به جنس اتفاق می‌افتند در نتیجه زمانی ایجاد می‌شوند که جفت‌گیری با خویشاوندان صورت گرفته باشد.
جراحت مربوط به تخمدان و بورس تخمدانی
فراوان‌ترین جراحت مشاهده شده در لوله‌های رحمی بین تخمدان و بورس تخمدانی می‌باشد. ممکن است بورس تخمدانی دوطرفی باشد که در این حالت یا در تخمک‌گذاری اختلال ایجاد می‌شود یا این حالت مانع انتقال اسپرم و تخمک در مجرای تخم‌بر می‌شود. اگر بورس یک طرفی باشد، طرف راست بیشتر مبتلا می‌شود و انجام لقاح از تخمک‌گذاری‌های این سمت احتمال نداد. در مواردی که بورس به طور گسترده به تخمدان چسبیده باشد تخمک‌گذاری صورت نگرفته در نتیجه فولیکول لوتئینی می‌شود. چسبندگی رحمی یکی از پیامدهای پردردسر عمل سزارین در گاو است که در این حالت رحم به چادرینۀ بزرگ روده‌ها یا دیوارۀ شکم می‌چسبد. این قبیل ضایعات ممکن است به دلیل جمع شدن کُند رحم و متریت با بیماری بورس تخمدانی همراه باشد.
